Lekcja: Tercjowa budowa akordów (3/5)

Transpozycja (zmiana tonacji)

„Transpozycja to przeniesienie utworu muzycznego lub jego części o ustalony interwał w górę lub w dół.” Tak mniej więcej mówi definicja Wikipedii.

No dobrze, tyle definicja, ale:

Po pierwsze: co to jest interwał?
Po drugie: transpozycja – „…po co? (tak praktycznie)”
Po trzecie: transpozycja – „…jak na gitarze?”

„Interwał to odległość między dwoma dźwiękami.”

W transpozycji chodzi o to, by obniżyć lub podwyższyć wszystkie dźwięki o taką samą liczbę półtonów. Zauważ, że w zasadzie my w tej lekcji dokonaliśmy już transpozycji skali C-dur do A-dur. Każdy dźwięk z C-dur obniżyliśmy o 3 półtony w dół. Taki interwał (trzech półtonów) nosi on nazwę tercji. Po co dokonaliśmy transpozycji? W tym wypadku chodziło mi o przeniesienie czegoś, co znasz (gama C-dur) do czegoś, co mogę porównać z materiałem z poprzedniej lekcji. Czyli skalę dur od C (C-dur) przenieśliśmy do skali dur od A (A-dur) w celu porównania jej ze skalą molową od A (a-moll).

Transpozycja – Po co? (tak praktycznie)

Po co w rzeczywistych przypadkach stosuje się transpozycję? Podam Ci dwa chyba najczęściej spotykane powody:

Bo wokalista nie daje rady – to chyba najczęstszy przypadek. Jeśli np. gramy w tonacji A-dur i na najwyższych dźwiękach melodii wokalista pieje jak kogut :), to możemy zmienić tonację, dokonując transpozycji np. o sekundę wielką (2 półtony) w dół do tonacji G-dur.
Bo jest trudno grać – jeżeli np. chcemy opracować na gitary utwór, który pierwotnie był grany na saksofonach. Taki utwór prawdopodobnie jest w tonacji niezbyt wygodnej dla gitary. Es-dur lub B-dur – typowe i bardzo wygodne tonacje dla saksofonów. Są to jednak tonacje zupełnie nie wykorzystujące możliwości gitary (nie można skorzystać z silnego brzmienia pustych strun). Wystarczy dokonać transpozycji o sekundę małą (1 półton) w dół, a już będziemy w „gitarowych” tonacjach E-dur lub A-dur.

Może być więcej powodów, dla których będziesz chciał dokonać transpozycji. Sam je poznasz prędzej czy później.

Powyżej dokonaliśmy faktycznej transpozycji w zapisie dźwięków skali durowej z C do A. Istnieją metody dokonania transpozycji bez zmiany zapisu. W łatwy sposób zrobią to klawiszowcy, wybierając odpowiednią funkcję w menu instrumentu np. +2 (półtony) lub -3 (półtony). My gitarzyści też mamy swoje sposoby J. Poniżej o tych sposobach:

kapodaster – podwyższanie tonacji
przestrojenie gitary – zazwyczaj obniżenie lub nieznaczne podwyższenie tonacji

Kapodaster

W naturalny sposób można dokonać transpozycji na gitarze, stosując urządzenie o nazwie kapodaster.

Być może w części praktycznej lekcji drugiej sięgnąłeś do zaproponowanych ćwiczeń bicia z pierwszej lekcji. Jeśli tak, to wiesz, że zaproponowałem użycie kapodastra.

Zobacz (na rysunku), że łapiąc układ akordu G-dur, ale z kapodastrem na 3 progu, uzyskujesz akord B-dur. Podobnie będzie z innymi akordami, np. a-moll „zmienia się” w c-moll, a D-dur to teraz F-dur. Grasz układ jak dla tonacji G-dur, a wszystko „samo” Ci się transponuje do B-dur. Kapodaster może nam pomóc, jeśli chcemy dokonać szybkiej transpozycji w górę o kilka półtonów. Pewnie teraz w Twojej głowie rodzi się pytanie: „A czy w dół się tak da?” – Owszem!!! Przestrój gitarę.

Przestrojenie gitary

Przy automatycznym transponowaniu w dół z pomocą może nam przyjść wspomniane już przeze mnie w pierwszej lekcji urządzenie – tuner.

Uwaga!
Do zmiany stroju gitary o kilka półtonów potrzebny nam będzie tuner chromatyczny. Piszę o tym, bo istnieją na rynku tunery, które mogą dostrajać jedynie dźwięki właściwe dla pustych strun tradycyjnie strojonej gitary (E1 H2 G3 D4 A5 E6).

O ile można przestrajać gitarę? Im grubsze struny tym więcej. W praktyce nie stosuje się raczej obniżania stroju gitary o więcej niż o 3 półtony – czyli do des-moll. Będzie to zmiana o interwał tercji małej.

Jeśli nie chcesz się pomylić przy przestrajaniu gitary, skorzystaj z diagramów poniżej.